هدف از سونوگرافي سه ماهه دوم بارداري :
- بررسي رشد جنين
- تعيين جنسيت جنين
- انجام سونوگرافي از نظر بررسي ناهنجاري هاي جنيني ( آنومالي اسکن )
بررسي رشد جنين
در سونوگرافي سه ماهه دوم رشد جنين و وزن جنين اندازه گيري مي شود و سير رشد جنين بر روي منحني رشد قابل بررسي مي باشد .
باز هم ذکر اين مسئله مهم ارزشمند است که دانستن تاريخ اولين روز آخرين قاعدگي در بررسي رشد جنين خيلي اهميت دارد . بنابراين هميشه سعي کنيد اين تاريخ را به صورت مکتوب حفظ کنيد . در حال حاظر يکسري نرم افزار هاي خاص وجود دارند که بر روي تلفن همراه قابل نصب بوده و اطلاعات کامل دوره عادت ماهيانه شما را ثبت و حفظ مي کنند .
يک نکته ديگر که هميشه براي زنان باردار سوال برانگيز است ، اختلاف در تعيين سن حاملگي با بالا رفتن سن حاملگي است .
هرچه سن حاملگي بالاتر مي رود دقت سونوگرافي براي تعيين دقيق سن بارداري کمتر مي شود.
همان طور که ذکر شد دقيق ترين سن حاملگي با سونوگرافي در 3 ماهه اول بارداري تعيين مي شود و حداکثر يک هفته با سن واقعي جنين تفاوت دارد ؛ ولي در سه ماهه دوم تا دو هفته و در سه ماهه سوم تا 3 هفته سن حاملگي تعيين شده با سونوگرافي ممکن است از سن واقعي جنين کمتر يا بيشتر باشد .
تعيين جنسيت جنين
در اکثر نقاط دنيا از سونوگرافي براي تشخيص جنسيت جنين پيش از تولد استفاده مي شود . تعيين جنسيت جنين جدا از اينکه جهت اطلاع والدين باشد ، در بعضي از موارد از اين جهت اهميت دارد که بعضي از بيماري هاي ژنتيکي صرفاً فقط در يک جنس خاص ( فقط در دختر ها و يا فقط در پسرها ) ايجاد مي شود .
در 3 ماهه اول حاملگي بر اساس يک سري علائم سونوگرافي مي توان جنسيت جنين را حدس زد ، ولي درصد خطاي آن زياد است .
در 3 ماهه دوم دستگاه تناسلي جنين پسر و دختر در ابتداي تشکيل تقريباً شبيه هم هستند ولي براي اطمينان از دختر و پسر بودن بهترين زمان براي جنين پسر هفته 15 بارداري و براي جنين دختر هفته 17-20 بارداري است .
تشخيص جنسيت جنين بستگي به مهارت متخصص راديولوژي ، کيفيت بالا و پيشرفته بودن دستگاه سونوگرافي و همچنين وضعيت جسماني مادر دارد .
هرچه مهارت بالاتر و کيفيت دستگاه سونوگرافي بالاتر باشد درصد تشخيص صحيح بالاتر مي رود .
گاهي به دليل اضافه وزن شديد مادر باردار تشخيص جنسيت مشکل مي شود .
موارد ديگري که تشخيص جنسيت جنين را مشکل يا غير ممکن مي کند شامل :
- موقعي که لگن جنين به سمت پايين رحم قرار دارد.
- موقعي که ران هاي جنين به شدت به هم چسبيده اند .
- نزديک بودن ناحيه تناسلي جنين به ديواره رحم يا جفت .
- کم بودن مايع دور جنين .
بررسي ناهنجاري هاي جنين ( آنومالي اسکن )
به طور کلي اکثر جنين ها طبيعي هستند ولي همه زنان باردار ( صرف نظر از سنشان ) شانس اندکي دارند تا جنيني با ناهنجاري هاي ساختماني مبتلا به محدوديت هاي فيزيکي يا مغزي به دنيا آورند .
با انجام آنومالي اسکن جنين مي توان
بسياري از اين ناهنجاري ها ( نه همه آنها ) را تشخيص داد و يا وجود آنها را رد کرد .
در اکثريت کشورها آنومالي اسکن بين هفته 18-23 بارداري انجام مي شود . در ايران به دليل اينکه اجازه سقط قانوني در صورت وجود ناهنجاري در جنين فقط تا پايان هفته 18 داده مي شود ، لذا انجام سونوگرافي آنومالي اسکن معمولاً در ابتداي هفته 18 و گاهي زودتر درخواست مي شود .
به طور کلي آنومالي اسکن به 3 روش انجام مي شود :
- آنومالي اسکن پايه
- آنومالي اسکن با جزئيات
- آنومالي اسکن پيشرفته همراه با اکوکارديوگرافي قلب جنين
در اکثريت موارد درخواست سونوگرافي متخصصين زنان انجام آنومالي اسکن پايه مي باشد که شامل بررسي سر و مغز جنين ، قفسه سينه و قلب ، حفره شيکم و احشاء داخل شکم ، کليه ها و اندام ها و ستون فقرات و بند ناف جنين است .
در واقع آنومالي اسکن پايه نقش يک تست غربالگري در 3 ماهه دوم را ايفا مي کند .
در صورت وجود هرگونه مورد غير طبيعي در سونوگرافي ، متخصص راديولوژي انجام آنومالي اسکن با جزئيات يا پيشرفته و همچنين گاهي اکوکارديوگرافي قلب جنين را پيشنهاد مي کند .
معمولاً انجام آنومالي اسکن پايه حدود 15-20 دقيقه طول مي کشد ولي گاهي به دليل اينکه موقعيت قرارگيري جنين مناسب نيست پزشک از شما درخواست مي کند که چند دقيقه قدم بزنيد يا شکلات مصرف کنيد تا جنين در موقعيت دلخواه قرار بگيرد .
انجام آنومالي اسکن با جزئيات زمان بيشتري لازم دارد و معمولاً 30-40 دقيقه و حتي گاهي بيش از يک ساعت طول مي کشد . آنومالي اسکن پيشرفته همراه با اکوکارديوگرافي قلب جنين انجام مي شود و زمان بيشتر نياز دارد .
چه قسمت هايي از جنين در آنومالي اسکن بررسي مي شوند ؟
سونوگرافيست همه ارگان هاي جنين شما را معاينه مي کند و اندازه گيري هاي لازم را انجام مي دهد که شامل موارد ذير مي شود :
- بررسي شکل و ساختمان سر و مغز جنين :
در اين مرحله مشکلات مغزي شديد ( که خيلي به ندرت رخ مي دهند ) قابل رويت هستند .
- بررسي صورت جنين از نظر شکاف لب :
بررسي شکاف استخوان کام داخل دهان جنين مشکل است و اغلب کشف نمي شود.
- ستون فقرات جنين ( در مقاطع طولي و عرضي ) :
براي اطمينان از اينکه همه مهره ها در امتداد يکديگر قرار دارند و اينکه پوست روي مهره ها را در پشت پوشانده است .
- معاينه ديواره شکم از نظر احتمال وجود فتق شکمي يا نافي ، همچنين بررسي جفت ، طناب نافي و مايع دور جنين .
- بررسي قلب جنين :
- بايد وجود قلب چهار حفره اي بررسي شود . دو حفره در بالا ( دهليزها ) و دو حفره در پايين ( بطن ها ) . همچنين ريتم ضربان قلب هم چک مي شود . بسته به نوع درخواست آنومالي اسکن ( پايه ، با جزئيات يا پيشرفته ) نوع بررسي قلب جنين متفاوت است .
- معده جنين :
بايد به صورت يک حفره سياه پر از مايع ديده شود .
- کليه هاي جنين :
بايد جنين دو کليه داشته باشد و جريان ادرار به راحتي به داخل مثانه صورت گيرد . اگر مثانه خالي باشد بايد طي معاينه پر شود و به راحتي ديده شود . معمولاً در اين سن حاملگي ، جنين هر نيم ساعت يکبار تخليه ادرار را انجام مي دهد .
- بازوها ، ساق ها ، دست ها و پاهاي جنين بررسي مي شوند .
سونوگرافيست انگشتان دست ها و پاها را نگاه مي کند ولي معمولاً آنها را شمارش نمي کند .
همانطور که ذکر شد قالب کلي انجام آنومالي اسکن شامل موارد بالاست و بسته به نوع درخواست سونوگرافي آنومالي نحوه انجام و زمان آن متفاوت است .
کدام ناهنجاري هاي جنيني در آنومالي اسکن قابل ديدن هستند ؟
متخصصين راديولوژي و سونوگرافي يک ليست از ناهنجاري ها را دارند که در آنومالي اسکن آنها را بررسي مي کنند .
اين ناهنجاري ها يا خيلي جدي هستند ( که جنين نمي تواند با اين شرايط بقا پيدا کند ) يا اينکه ممکن است شرايط قابل درمان باشند که بعد از تولد بچه شما ، درمان صورت مي گيرد .
پيدا کردن بعضي از اين ناهنجاري ها آسان تر و بعضي بسيار مشکل است . در ليست زير بيماري ها و درصد شانس اين که سونوگرافيست شما بتواند هرکدام از آنها را پيدا کند ؛ ذکر شده است .
1- عدم وجود قسمت استخواني جمجمه ( آنسفالي ) 98%
2- شکاف لب : 75%
3- نقص جدار شکم به طوري که روده ها از آن بيرون بزند : 80%
4- نقص جدار شکم به طوري که روده ها از آن بيرون بزند و وارد مايع درون حفره رحم شود : 98 %
5- عدم وجود اندام يا وجود اندام هاي کوتاه 90 %
6- نقص ستون مهره اي 90 %
7- مشکلات کليوي ماژور ( عدم وجود يا کليه هاي غير طبيعي ) 84 %
8- وجود سوراخ در عضله جدا کننده قفسه سينه و شکم يا فتق ديافراگمي 60 %
9- وجود مايع زيادي در مغز جنين ( هيدروسفالي ) 60 %
10- مشکلات قلبي ماژور ( نقص در حفرات قلبي ، دريچه ها يا عروق ) 50 %
توجه :
در مواردي که آنومالي اسکن پيشرفته با اکوکارديوگرافي قلب جنين انجام مي شود اين درصد بسيار بيشتر است .
پس حتي اگر آنومالي اسکن شما طبيعي باشد هنوز يک شانس اندک وجود دارد که جنين شما ممکن است مشکلي داشته باشد .
بعضي ناهنجاري ها ، شامل نقايص قلبي و انسداد هاي روده اي ممکن است تا مراحل ديرتر از حاملگي ( يعني بعد از 18-20 هفته ) ديده نشوند . با همه اين تفاصيل وقتي آنومالي اسکن شما طبيعي باشد با احتمال بالايي تمام اين ناهنجاري ها رد مي شوند و اکثريت بچه ها به طور کامل و سالم متولد مي شوند.
سوالي که اکثريت خانم هاي باردار دارند اين است که آيا سندرم داون ( مونگوليسم ) يا ناهنجاري هاي کروموزومي در آنومالي اسکن ديده مي شوند ؟
آنومالي اسکن فقط مي تواند 60-50% موارد سندرم داون را کشف کند ولي براي اين منظور همان انجام تست غربالگري 3 گانه ( NT و آزمايشات ) بهتر است .
در صورتي که علائم يک مشکل در آنومالي اسکن باشد چه اقدامي لازم است ؟
اکثريت مشکلات که نياز به تکرار آنومالي اسکن دارند جدي نيستند . حدود 15 % موارد آنومالي اسکن به يک يا چند دليل تکرار مي شوند .
شايع ترين علت اين است که سونوگرافيست همه موارد مورد نياز را مشاهده نکرده است که علت آن يا اين است که جنين در يک موقعيت مناسب قرار نداشته يا اين که خانم باردار اضافه وزن زيادي دارد . در اين موارد آنومالي اسکن بايد در 23 هفته تکرار شود .
اگر متخصص سونوگرافي يک مشکل را پيدا کند يا شک کند ، بايد مستقيماً و بلافاصله به شما گفته شود تا شما فرصت انجام اقدامات تکميلي جهت مشخص شدن وضعيت جنين خود را داشته باشيد .
اگر يک مشکل جدي آشکار شود که با بقاء جنين منافات داشته باشد ، تصميم گيري در مورد ختم حاملگي با شماست .
بعضي مشکلات جنين ممکن است نياز به جراحي يا درمان بعد از تولد ، يا حتي جراحي در داخل حفره رحم داشته باشد . در اين زمينه مي توانيد از متخصص زنان يا اطفال کمک گرفته تا تصميم صحيح را اتخاذ کنيد .
سونوگرافي 3 بعدي / 4 بعدي
به دليل سئوالات مکرر زنان باردار در مورد انجام سونوگرافي 3 بعدي علي رغم اشاره کلي که در قسمت ابتدايي به اين مسئله شد يک توضيح مجدد در اين زمينه ضروري به نظر مي رسد .
با سونوگرافي 3 بعدي شما مي توانيد به جاي قسمت هاي دروني جنين سطح پوست جنين را مشاهده کنيد و همچنين شکل دهان و بيني يا باز کردن دهان و بيرون آوردن زبان جنين را تماشا کنيد .
سونوگرافي 3 بعدي يا 4 بعدي مثل سونوگرافي دو بعدي بي خطر است ، چون اين تصاوير از روي همان تصاوير دو بعدي توسط دستگاه بازسازي مي شوند .
با اين وجود اکثر متخصصين سونوگرافي ماهر و با تجربه انجام آنرا صرفاً به خاطر داشتن يک عکس براي آلبوم کودک توصيه نمي کنند ، چون اين کار به اين معني است که شما جنين تان را در برابر امواج صوتي بيش از حد مورد نياز از نظر پزشکي قرار مي دهيد .
انجام سونوگرافي 3 بعدي يا 4 بعدي مي تواند اطلاعات بيشتري از يک ناهنجاري شناخته شده را براي ما فراهم کند . مثلاً در مورد شکاف لب ؛ همچنين مي تواند براي ديدن قلب و ارگان هاي داخلي هم مفيد باشد .
در نتيجه بسياري از مراکز تصوير برداري جنين فقط در صورتي که از نظر پزشکي انجام سونوگرافي 3 بعدي ضروري باشد از آن استفاده مي کنند .
همانطور که قبلاً ذکر شد تاکنون عوارض ناشي از انجام سونوگرافي در جنين انسان ( در بيش از 4 دهه که از انجام سونوگرافي گذشته است ) اثبات نشده است ولي هرگونه سونوگرافي بايد فقط توسط افراد آموزش ديده ماهر براي مدت زمان کوتاه و با حداقل شدت انجام شود .
اگر شما تصميم داريد که يک عکس 3 بعدي از جنين خود داشته باشيد بهترين زمان انجام آن بين 30-26 هفتگي است .
قبل از 26 هفته چربي زير پوست جنين خيلي کم است واستخوان هاي صورت از پشت آن ديده مي شوند . بعد از 30 هفته هم ممکن است به دليل پايين آمدن سر جنين در حفره لگن قادر نباشيم که تصوير واضحي از صورت جنين را به دست آوريم .
اين طبيعي است که شما دوست داريد يک تصوير صورت جنين خود را داشته باشيد ولي گاهي به دليل وضعيت قرارگيري جنين اين مسئله امکان پذير نيست .
اگر وضعيت قرارگيري صورت جنين به طرف بالا و ميزان مايع دور صورت جنين کافي باشد تصوير واضحي از صورت جنين به دست مي آيد . ولي اگر صورت جنين به طرف عقب باشد ، يا اين که سر جنين در حفره لگن به طرف پايين رفته باشد ، يا ميزان مايع کافي نباشد و همچنين اگر به دليل اضافه وزن مادر يک مايه چربي زير پوستي ضخيم وجود داشته باشد ، در اين مواد تصوير خوبي به دست نمي آيد .
گاهي متخصص سونوگرافي از شما درخواست مي کند قدم بزنيد يا هفته بعد براي سونوگرافي مراجعه کنيد تا موقعيت مناسب جنين براي به دست آمدن تصوير واضح ايجاد شود
. ولي گاهي با همه اين اقدامات باز هم تصوير واضحي به دست نمي آيد .