يکي از بيشترين درخواست هاي سونوگرافي ، سونوگرافي دوران بارداري است که مي توان آن را به سونوگرافي 3 ماهه اول، 3 ماهه دوم و 3 ماهه سوم تقسيم بندي کرد.
وضوح کيفيت تصوير سونوگرافي باعث شده تا اين روش يکي از الزامات مراقبت هاي دوران بارداري شود و بدين وسيله ، ساختار و سطح بدن و مغز جنين به راحتي تحت ارزيابي قرار گيرد .
امکان مشاهده جنين از زاويه مناسب در اين روش به پزشک اجازه مي دهد تا هرنوع ناهنجاري مادرزادي در مرحله مناسب تشخيص داده شده و رشد و حالت جنين ، مکان و موقعيت جفت و ميزان مايع آمنيوتيک اطراف جنين تخمين زده شود.
در حال حاظر چندين نوع سونوگرافي وجود دارد که کاربرد اصلي آنها يکسان است. سونوگرافي معمولي ، داپلر ( نوعي سونوگرافي رنگي از عروق خوني ) ، 3 بعدي ، 4 بعدي و اکوکارديوگرافي جنين .
نکته:
در حال حاضر، سونوگرافي معمولي يا دو بعدي که تصاوير سياه و سفيد در اختيار پزشک قرار مي دهد ، بي خطر ترين روش تصوير برداري در دوران بارداري است که اغلب براي تاييد ضربان قلب ، رد هرگونه مشکل و يا حاملگي خارج از رحمي ، تخمين سن بارداري ، تعيين موقعيت جنين و تشخيص ناهنجاري هايي مانند سندرم داون مورد استفاده قرار مي گيرد.
به طور کلي ، کل قسمت هاي جنين و اکثريت قريب به اتفاق مشکلات جنيني با سونوگرافي معمولي يا دو بعدي قابل بررسي مي باشد و استفاده از سونوگرافي 3 بعدي يا 4 بعدي در موارد خاص و محدودي کاربرد دارد.
گاهي اوقات انجام سونوگرافي متوالي 2 بعدي و يا حتي انواع 3 بعدي يا 4 بعدي آن براي تشخيص ناهنجاري هاي ظاهري جنيني مانند شکاف کام يابرخي ناهنجاري هاي استخواني کاربرد دارد اما به دليل آنکه انواع 3 بعدي و 4 بعدي آن انرژي بيشتر به جنين وارد مي کند ، بايد تنها در صورت لزوم و به تجويز پزشک انجام شود.
برخلاف تصور عمومي اين سونوگرافي 3 بعدي و 4 بعدي نيست که نواقص جنيني را بهتر و دقيق تر نشان مي دهد
بلکه ذکر اين نکته لازم است که دستگاه ، ناهنجاري ها را شناسايي نمي کند و متخصص راديولوژي است که با مهارت خود يافته ها را از هم افتراق داده و ناهنجاري ها را تشخيص مي دهد که انجام اين امر در بسياري از موارد با سونوگرافي دوبعدي يا معمولي نيز امکان پذير است.
نکته خيلي مهم:
براي ايجاد يک تصوير سه بعدي يا چهار بعدي خوب شرايط خاص لازم است و در مواردي که جنين در حال حرکت باشد يا به ديواره رحم يا جفت چسبيده باشد ، وضوح تصوير ايجاد شده کاهش پيدا مي کند.
به طور کلي با پيشرفت تکنولوژي و توليد دستگاه هاي جديد و پيشرفته سونوگرافي ، طراحي دستگاه ها به گونه اي تغيير يافته است که با انجام سونوگرافي خطري براي جنين ايجاد نشود ولي مسلماً بايد شرايط خاص جهت سلامت جنين رعايت شود.
از جمله اين شرايط ، خودداري از تکرار بيش از حد و بدون مورد سونوگرافي و همچنين انجام سونوگرافي به وسيله متخصص آموزش ديده و ماهر است.
براي سونوگرافي 3 ماهه اول مشابه سونوگرافي لگن نياز به مثانه پر با همان شرايط ذکر شده است.
 
هدف از سونوگرافي 3ماهه اول:

• تعيين سن حاملگي
• تعيين وجود ساک حاملگي
• تعيين موقعيت ساک حاملگي ( داخل يا خارج رحمي )
• مشاهده ضربان قلب جنين
• بررسي از نظر وجود توده يا کيست هاي تخمداني
• بررسي از نظر احتمال وجود سقط جنين يا مرگ جنين

تعيين سن حاملگي
به طور کلي سن حاملگي بر اساس اولين روز آخرين قاعدگي تعيين مي شود.
توجه:
هميشه سعي کنيد تاريخ شروع قاعدگي را يادداشت کنيد زيرا اهميت زيادي در بررسي رشد جنين و بررسي مشکلات جنين دارد.
اگر خانم بارداري تاريخ اولين روز آخرين قاعدگي را نداشته باشد بهترين و قابل اعتمادترين راه تعيين دقيق سن جنين را دچار مشکل مي کند .
که در اين موارد دقيق ترين و صحيح ترين راه تعيين سن جنين بر اساس سونوگرافي 3 ماهه اول است که در آن طول سري – دمي جنين به روش صحيح اندازه گيري شده باشد.
اندازه گيري سن جنين در اين مدت از آن جهت اهميت زيادي دارد که اگر در مراحل بعدي بارداري شک به عقب ماندگي رشد جنين داشته باشيم و تاريخ اولين روز آخرين قاعدگي نامشخص باشد جهت تخمين سن واقعي جنين بايد به اندازه گيري 3 ماهه اول بارداري اعتماد کرد.
 
تعيين وجود ساک حاملگي
در اکثر منابع مرجع سونوگرافي ذکر شده است که اولين زماني که مي توان وجود ساک حاملگي را در حفره رحم با سونوگرافي واژينال ( نه سونوگرافي شکمي ) تشخيص داد، تقريباً پنج و نيم هفته بعد از تاريخ اولين روز آخرين قاعدگي است.
بنابراين اگر از زمان معمولي قاعدگي شما يک هفته گذشته باشد و شک به حاملگي داشته باشيد ، در صورت باردار بودن شما سن احتمالي حاملگي شما بين 5-6 هفته مي باشد.
بنابراين حتي اگر تست خون بارداري شما مثبت باشد ، ديده نشدن ساک حاملگي در حفره رحم در اين زمان با انجام سونوگرافي از روي شکم يک امر طبيعي است و در اين موارد توصيه به تکرار سونوگرافي معمولاً 2-3 هفته بعد مي شود.
نکته قابل ذکر ديگر اين مسئله است که ممکن است در اين زمان ساک حاملگي ديده شود ولي خود جنين و فعاليت قلب آن به دليل کوچک بودن جنين ديده نشود و باز تکرار سونوگرافي در 2-3 هفته بعد توصيه مي شود و اين مورد هم غير طبيعي نيست.
گاهي ساک حاملگي و خود جنين هم در اين سن حاملگي ديده مي شوند ولي ضربان قلب جنين ديده نمي شود که باز هم غير طبيعي محسوب نمي شود و تکرار سونوگرافي يک هفته بعد و يا سونوگرافي ترانس واژينال توصيه مي شود.
پس مواردي که بين هفته 5-6 حاملگي غير طبيعي نيست و نياز به سونوگرافي پيگيري دارد شامل اين موارد است : ديده نشدن ساک حاملگي، ديده شدن ساک حاملگي و عدم رويت جنين ، ديده شدن ساک حاملگي حاوي جنين و عدم رويت ضربان قلب .
يک نکته بسيار مهم:
هميشه زنان باردار در 3 ماه اول درخواست پخش صداي جنين را دارند. براي پخش صداي قلب جنين بايد از سونوگرافي داپلر استفاده کرد ، هرچند هيچ گونه عارضه اي براي استفاده از داپلر ثابت نشده است ولي چون در روش داپلر انرژي صوتي بيشتري اعمال مي شود لذا توصيه شده است که در استفاده از اين روش قبل از 12 هفته حاملگي احتياط شود.
 
تعيين موقعيت ساک حاملگي ( داخل يا خارج رحمي )
در واقع يکي از اهداف انجام سونوگرافي 3 ماهه اول تعيين موقعيت ساک حاملگي است.
وقتي وجود ساک حاملگي در حفره رحم ثابت شود تا حدود بسيار زيادي مي توان اطمينان حاصل کرد که حاملگي طبيعي رخ داده است .
هرچند در موارد بسيار نادري احتمال حاملگي نرمال در حفره رحم هم زمان با وجود حاملگي خارج رحمي وجود دارد .
بنابراين هرگاه تست خون شما از نظر بارداري مثبت باشد و بعد از 6 هفته ار تاريخ اولين روز آخرين قاعدگي ، ساک حاملگي در حفره رحم ديده نشود ( البته با هر دو روش سونوگرافي شکمي و واژينال ) در اين شرايط شک بالايي به حاملگي خارج رحمي ايجاد مي شود.
اگر با تکرار تست خون شما در روزهاي بعد ميزان هورمون حاملگي در حال افزايش باشد اين شک تقويت مي شود و بايد در سونوگرافي به دنبال حاملگي خارج رحمي بود .
حاملگي خارج رحمي در هر قسمت از دستگاه تناسلي مي تواند رخ دهد از جمله داخل حفره شکم ، در لوله رحمي ، تخمدان ، گردن رحم و حتي داخل عضله رحمي ولي شايع ترين محل لوله رحمي است.
در موارد مثبت بودن تست خون از نظر بارداري و عدم وجود ساک حاملگي داخل رحمي بايد بررسي دقيق از نظر وجود حاملگي خارج رحمي انجام شود.
 
سقط هاي زودرس در 3 ماهه اول
در مواردي که در ابتداي حاملگي سقط رخ مي دهد معمولاً جهت بررسي از نظر وجود بقاياي بارداري سونوگرافي درخواست مي شود . در اين موارد با سونوگرافي شکمي رحم و حفره لگن بررسي مي شود و در صورتي که شک به بقاياي بارداري باشد معمولاً انجام سونوگرافي ترانس واژينال توصيه مي شود .
حاملگي کاذب
يکي از جالب ترين مسائلي که گاهي برخي از زنان در سنين باروري و يا حتي نزديک به دوران يائسگي با آن روبه رو مي شوند حاملگي کاذب است.
در اين حالت فرد فکر مي کند حامله است در حالي که در عمل چنين موضوعي صحت ندارد . به ويژه ، خانم هاي نازا برخي اوقات به سبب فشارهاي رواني فراوان ناشي از بچه دار نشدن اسير مسئله آبستني کاذب مي شوند.
در کشور ما بسياري از خانواده ها به طور سنتي از عروس جوان که به تازگي وارد حيطه زندگي شان شده ، انتظار دارند که ظرف مدت کوتاهي پس از ازدواج فرزندي به دنيا آورد.
به ويژه ، در جوامع روستايي که تأکيد بر باردار شدن زود هنگام دختران پس از ازدواج امري است جا افتاده و مرسوم ، اين بانوان از همه جهات زير فشار هستند تا هرچه زودتر حامله شده و با تولد نخستين فرزند دوام و ثبات زندگي مشترک نوينشان را تضمين کنند.
اگر در خانواده اي اعتقاد غلط به چنين مسائلي واهي بسيار محکم بوده و نوعروس هم به دلايلي آبستني اش به تعويق افتد، (( حاملگي کاذب )) يکي از چند مشکل رواني است که امکان بروزآن فزوني مي گيرد.
در اين حالت تست هاي تشخيص حاملگي منفي است و در سونوگرافي هم وجود ساک حاملگي اثبات نمي شود . از طرف ديگر يک حالت ديگر به نام حاملگي پوچ وجود دارد.
 
حاملگي پوچ
حاملگي پوچ وقتي رخ مي دهد که تخم لقاح يافته ( از ترکيب اسپرم و تخمک ) در حفره رحم جايگزين مي شود ، ولي در داخل آن جنين ايجاد نمي شود .
نام ديگر آن (( حاملگي بدون جنين )) است و در واقع يکي از علل اين سقط آن قدر زود رخ مي دهد که حتي خانم باردار هنوز نمي داند که حامله است .
به طور کلي در هفته 7-6 حاملگي در سونوگرافي بايد وجود ساک حاملگي و جنين داراي ضربان قلب مشخص شود.در حاملگي پوچ ساک حاملگي در محل مناسب در داخل حفره رحم ديده مي شود ولي جنين در آن ايجاد نشده است و لذا متخصص راديولوژي فقط وجود ساک حاملگي را گزارش مي کند.

علائم حاملگي پوچ
با يک حاملگي پوچ شما ممکن است علائم حاملگي را تجربه کنيد يعني ممکن است تست بارداري شما مثبت شود يا عقب افتادگي زمان قاعدگي را داشته باشيد.
بعد از آن ممکن است علائم سقط ظاهر شوند ، شامل :

1. دردهاي شکمي
2. لکه بيني يا خونريزي
3. وقوع يک خونريزي قاعدگي که حجم بالاتري از حالت معمول دارد.

در حاملگي پوچ به دليل اينکه توليد هورمون جفتي براي مدت کوتاهي ادامه پيدا مي کند لذا ممکن است سطح تست حاملگي شما ( HCG ) افزايش پيدا کند ، حتي با وجود آنکه جنين وجود ندارد؛ به همين دليل براي تشخيص صحيح حاملگي پوچ انجام سونوگرافي الزامي است و سونوگرافي ثابت مي کند که با وجود يک ساک حاملگي با اندازه نسبتاً بزرگ در داخل حفره رحم ولي جنين وجود ندارد.
 
حاملگي مولار
افرادي که احتمال ايجاد حاملگي مولار دارند :

• زنان جوان ( بين 13-18 سال )
• زنان بالاي 35 سال ، کساني که سابقه حاملگي مولار قبلي دارند
• کساني که سقط هاي مکرر خود به خودي داشته اند

حاملگي مولار هنگامي رخ مي هد که در تخم بارور شده ناهنجاري هاي خاصي وجود داشته باشد . تخم بارور شده يا هرگز به جنين تبديل نمي شود ( حاملگي مولار کامل ) و يا اينکه به شکل غير طبيعي رشد مي کند و نمي تواند زنده بماند ( حاملگي مولار نسبي ).
در حاملگي هاي طبيعي ، تخم بارور شده داراي 23 کرومزوم از پدر و 23 کروموزوم از مادر است .
در اغلب حاملگي ها مولار کامل ، کروموزوم هاي مادر در تخم بارور شده وجود ندارند و کروموزوم هاي پدر نسخه اي ديگر را تکثير مي کنند ، بنابراين 2 نسخه از کروموزوم ها پدر در تخم وجود دارد و هيچ کروموزومي از مادر در آن موجود نيست .
در اين حالت جنين ، کيسه جنيني و يا هيچ بافت جفتي نرمالي وجود ندارد . در عوض ، جفت توده اي از کيسه هاي شبيه به خوشه انگور را تشکيل مي دهد .
در بيشتر حاملگي هاي مولار جزئي ، تخم بارور شده کروموزوم هاي مکمل مادر را نيز دارد ، اما کروموزوم هاي پدر دو برابر مي شوند ، بنابراين به جاي 46 کروموزوم ، 69 کروموزوم وجود خواهد داشت ( اين پديده زماني مي تواند رخ دهد که کروموزوم هاي موجود در اسپرم دوبرابر شده باشند و يا اينکه دو اسپرم تخم مشابه اي را بارور کنند .)
در اين حالت ، در ميان توده بافت غير طبيعي که شبيه خوشه انگور است ، چندين بافت جفتي به وجود خواهد آمد .
چگونه مي توانم تشخيص دهم که حاملگي من از نوع مولار است؟
در ابتدا ممکن است علائم يک حاملگي معمولي را داشته باشيد ، اما پس از مدتي لکه ها يا خونريزي بيشتري را خواهيد ديد .
خوني که از بدنتان خارج مي شود ممکن است قرمز روشن يا قهوه اي رنگ ، پيوسته يا منقطع و اندک يا شديد باشد . اين خونريزي مي تواند شش هفته پس از حاملگي يا ديرتر آغاز شود .
همچنين ممکن است حالت تهوع و استفراغ شديد ، انقباض و يا تورم شکم و حجم ادرار بيش از حد معمول داشته باشيد . سايز رحم به طور نامتناسب با سن بارداري بزرگ است و بزرگ شدن سريع رحم رخ مي دهد .
در حاملگي مولار سطح هورمون بارداري در آزمايش ( HCG ) به شدت و به صورت کاملاً نامتناسب با سن حاملگي بالا است .
در سونوگرافي حاملگي مولار کاملاً به صورت يک توده داخل رحمي ديده مي شود که هيچ گونه اعضاي جنيني در آن وجود ندارد .
در حاملگي مولار جزئي ،تشخيص قطعي با سونوگرافي اغلب مشکل است . در اين حالت يک جفت به شدت بزرگ ديده مي شود که نسبت به حفره رحم سايز نامتناسبي دارد و يکسري تغييرات در آن ديده مي شود که اصطلاحاً به آن جفت مولار گفته مي شود .
گاهي يک ساک حاملگي ديده مي شود که مي تواند خالي باشد يا اينکه يک جنين خيلي کوچک در آن ديده مي شود که با يک لايه نسبتاً ضخيم از جفت غير طبيعي احاطه شده است .
 
سونوگرافي NT
در اواخر 3 ماهه اول بارداري سونوگرافي NT  انجام مي شود . هدف از انجام سونوگرافي NT   تعيين ميزان احتمال وجود ناهنجاري هاي کروموزومي از جمله سندروم داون ، تريزومي 13 و تريزومي 18 است .
در حال حاضر سونوگرافي غربال گري 3 ماهه اول بارداري يا همان سونوگرافي NT   جزء پروتکل کشوري مراقبت هاي دوران بارداري محسوب مي شود و تقريباً از همه زنان باردار با سن بالاي 35 سال و خانم هايي که در زايمان هاي قبلي خود فرزندي با ناهنجاري مادرزادي به دنيا آورده اند و يا در اقوام درجه يک خود ، افرادي با ناهنجاري هاي مادرزادي و يا ژنتيکي دارند بايد اين سونوگرافي را انجام دهند .
در سونوگرافي NT  مايع شفاف پشت گردن جنين اندازه گيري مي شود.
زمان انجام سونوگرافي بايد از ابتداي هفته 11 تا 13 هفته و 6 روز باشد و معمولاً بهترين زمان انجام آن هفته 12 است .
در اين سونوگرافي علاوه بر اندازه گيري NT ، طول سري دمي جنين و تعداد ضربان قلب جنين هم اندازه گيري شده و در گزارش قيد مي شود .
علاوه بر انجام سونوگرافي NT ، دو تست آزمايشگاهي ديگر هم در آزمايشگاه چک مي شود و در واقع تست غربالگري 3 ماهه اول تحت عنوان غربالگري سه گانه معروف است .
بعد از انجام اين مراحل (NT و دو تست آزمايشگاهي ) اطلاعات شخصي بيمار و نتايج NT و آزمايشات وارد يک نرم افزار بين المللي شده و اين نرم افزار محاسبات خاصي را انجام داده و در نهايت احتمال خطر ابتلاء جنين به ناهنجاري هاي کروموزمي را تعيين مي کند .
با انجام اين تست هاي آزمايشگاهي و NT ميزان تشخيص ناهنجاري هاي کروموزومي تا 95 % افزايش پيدا مي کند.
به طور کلي ضخامت NT زير 2 ميلي متر طبيعي در نظر گرفته مي شود و بالاتر از آن غير طبيعي بوده و نياز به بررسي هاي بيشتر و دقيق تر دارد .
هرچند ضخامت NT افزايش يافته با ناهنجاري هاي کروموزمي و مرگ جنين ارتباط دارد ، ولي اکثريت اين جنين ها سالم مي مانند و به طور نرمال تکامل پيدا مي کنند .
نکته بسيار مهم :
بنابراين بعد از تشخيص NT افزايش يافته هدف اصلي ما بايد تشخيص هرچه دقيق تر و سريع تر اين موضوع باشد که آن جنين هايي را که احتمالاً دچار مشکلات و ناهنجاري ها هستند را از جنين هايي که احتمالاً طبيعي مي باشند افتراق دهيم .
 
روش انجام سونوگرافي NT
براي اندازه گيري NT بايد جنين در يک موقعيت خيلي خاص قرار گيرد تا امکان اندازه گيري صحيح فراهم شود . براي به دست آمدن اين موقعيت معمولاً به مادر باردار توصيه مي شود که شکلات مصرف کند تا تحرک جنين زياد شود .
به ياد داشته باشيد که چون اندازه گيري NT در صدم ميلي متر با اهميت مي باشد و وضعيت خيلي خاص جنين لازم است لذا گاهي انجام آن به طول مي انجامد و حتي گاهي لازم مي شود مادر چندين بار از تخت سونوگرافي پايين آمده و قدم بزند تا وضعيت مورد نظر براي اندازه گيري به دست آيد .
حتي در بعضي موارد ممکن است انجام سونوگرافي به روز بعد موکول شود تا با آمادگي لازم بتوانيم بهترين تصوير را براي اندازه گيري NT به دست آوريم .
پس به ياد داشته باشيد که اگر انجام سونوگرافي NT شما طولاني شده و در چندين نوبت صورت مي گيرد نشانه دقت بسيار زياد متخصص راديولوژي جهت اندازه گيري صحيح ضخامت NT است .
يک نکته ديگر که در انجام سونوگرافي NT بايد به آن توجه داشت اين است که گاهي گازهاي زياد روده اي مانع از به دست آمدن تصوير شفاف مي شوند ، بنابراين به ياد داشته باشيد که چند روز قبل از انجام سونوگرافي NT از مصرف غذاهايي که باعث توليد زياد گاز روده اي مي شوند خودداري کنيد