مراقبتهاي پس از زايمان شامل دو بخش مراقبت از نوزاد و مراقبت از مادر است.
دوران نقاهت پس از زايمان، به 6 تا 8 هفته اول بعد از زايمان گفته ميشود که در طي آن تغييرات فيزيکي و فيزيولوژيک ايجاد شده بر اثر بارداري برگشت ميکند.
تغييرات طبيعي بعد از زايمان عبارتند از:
- کاهش حجم رحم
- کاهش وزن به ميزان تقريباً 8 کيلو
- ترشح شير از پستانها که در ابتدا بهصورت آغوز بوده، با گذشت سه تا چهار روز ترشح شير آغاز ميشود.
- ترشحات رحم که در ابتدا بهصورت خونيَ است ولي بهزودي از قرمزي آن کاسته ميشود و بهصورت ترشحات بعد از زايمان درميآيد. اين ترشحات معمولاً به مدت دو هفته پس از زايمان ادامه مييابد و بهتدريج رنگ آن سفيد ميشود. اين ترشحات محيط مناسبي براي رشد ميکروبها است و به همين دليل نظافت و بهداشت ناحيه تناسلي، پس از زايمان، بسيار اهميت دارد. بايد به مادران آموزش داده شود که به رنگ و بوي ترشحات طبيعي توجه کنند و در صورت مشاهده رنگ و بوي غيرطبيعي به پزشک مراجعه نمايند.
در دوران نقاهت پس از زايمان، رعايت بهداشت فردي اهميت ويژهاي دارد که به مواردي از مهمترين آنها اشاره ميشود:
راه افتادن: بعد از زايمان طبيعي مادر به محض اينکه قادر به راه رفتن باشد ميتواند از بستر خارج شده، حرکت کند.
استحمام: بعد از زايمان هر وقت که مادر به اندازه کافي احساس قدرت بنمايد ميتواند دوش بگيرد. بهتر است در خلال روزهاي اول پس از زايمان از فرو رفتن در وان خودداري کند.
تغذيه مادر: مادر، هر زمان که ميل به غذا داشته باشد ميتواند غذاي مايع يا جامد مصرف کند رژيم غذائي وي همان رژيم دوران بارداري است و خانمهاي شيرده بايد حداقل يک ليتر شير اضافه بخورند تا پروتئين و کلسيم و ساير مواردي که در نتيجه شير دادن از دست ميدهند، تأمين گردد.
با تولد نوزاد وظيف بدن مادر در تأمين تغذيه او خاتمه نمييابد و بايد از غذاهاي پرکالري و پروتئيندار و نيز ميوه بين غذاها استفاده نمايد.
مراقبت از دستگاه تناسلي: مادر بعد از هر بار دفع ادرار و مدفوع، بايد ناحيه تناسلي را با استفاده از آب و صابون تميز کند. هيچ نيازي به استفاده از ضدعفونيکننده نيست. ناحيه تناسلي بايد در جهت جلو به عقب با دستمال کاغذي پاک شود و هر دستمالي فقط يک مرتبه مورد استفاده قرار گيرد.
اگر محل اپيزيوتومي حساس است با استفاده از گرماي يک لامپ، به مدت 20 تا 30 دقيقه و به تعداد سه بار در روز با استفاده از مسکنهاي معمولي ميتوان اين ناراحتي را تخفيف بخشيد.
يبوست در هفتههاي اول پس از زايمان شايع است ولي بعد از طبيعي شدن فعاليت روزانه، تدريجاً کار رودهها نيز مرتب ميشود. رژيم غذائي شامل سبزيجات و مواد سلولزدار به رفع يبوست کمک ميکنند. در صورت لزوم داروهاي ملين از سوي پزشک تجويز ميگردد.
براي اينکه عضلات شکم، پشت و لگن و ساير اعضاء بدن که در دوران حاملگي و زايمان دچار تغييراتي شدهاند، هر چه زودتر به حالت طبيعي برگردند شروع تمرينهاي ورزشي از هفته دوم پس از زايمان توصيه ميگردد.